«Κατέβη δεδικαιωμένoς εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ»

ύο εικόνες αντίθετες αλλά εξαιρετικά διδακτικές, αγαπητοί μου αδελφοί, μας παρουσιάζει η περικοπή του σημερινού ευαγγελίου. Δύο άνθρωποι ξεκινούν για ένα κοινό σκοπό αλλά καταλήγουν σε αντίθετα αποτελέσματα. Ο ένας είναι Φαρισαίος και ο άλλος Τελώνης. Έρχονται στο ναό και αυτό δείχνει πως το θρησκευτικό τους συναίσθημα είναι βαθιά ριζωμένο και δεν χάνεται όσο και αν το καταπιέζει η κακία και η αμαρτία, όσο και αν με χίλιους τρόπους αγωνίζονται να το ξεριζώσουν. Ο Φαρισαίος ανήκει στη τάξη των ανθρώπων της πίστεως. Κρατάει το νόμο και τους προφήτες και θεωρείται καλός και άγιος.

Όμως είναι υποκριτής. Εκμεταλλεύεται τη θρησκεία και την ευσέβεια του λαού. Προσεύχεται μεγαλόφωνα, για να τον καμαρώνουν και να τον επαινούν οι άλλοι. Ο άλλος ήταν τελώνης. Την εποχή εκείνη τελώνης ήταν το φοβερό επάγγελμα που σήμαινε καταπίεση, εκμετάλλευση και αδικία. Ήλθαν και οι δύο στο ναό. Όμως τι έπρεπε να κάνουν για να είναι δεκτή η προσευχή τους από το Θεό; Έπρεπε να γκρεμίσουν τα είδωλα που τους τυραννούσαν. Να γνωρίσουν σωστά τον αληθινό Θεό, να κατανοήσουν την θρησκεία της αγάπης που έλειπε και από τους δύο. Έρχονται να κτυπήσουν την θύρα του ελέους και της ευσπλαχνίας του Θεού. Τους εμποδίζει η αμαρτία τους.

Ο Φαρισαίος προχωρεί και σταματάει στη μέση του ναού, κοιτάζει δεξιά και αριστερά αν τον βλέπουν για να καμαρώνουν τη μεγαλοπρέπειά του και την αγιότητα, την ευλάβεια και τα καλά του έργα. Η λατρεία του δεν απευθύνεται στο Θεό. Εκείνος λατρεύει τον εαυτό του, το εγώ του. Η προσευχή του είναι ένα εγκώμιο, ένας έπαινος της φαινομενικής αρετής του. Σε ευχαριστώ Θεέ μου, λέει, γιατί δεν είμαι σαν τους άλλους αμαρτωλούς ανθρώπους η και σαν αυτόν τον δυστυχισμένο Τελώνη. Εγώ τηρώ τον νόμο, γιατί νηστεύω, προσφέρω ελεημοσύνη και τηρώ τις υποχρεώσεις μου στο ναό σου. Αρετή δεν είχε και τους άλλους κατέκρινε.

«Τέκνον, ἀφέωνται σοί αἱ ἁμαρτίαι σου»

κούσαμε σήμερα, αγαπητοί μου, το Ευαγγελικό ανάγνωσμα που μας ανέγνωσε η αγία μας Εκκλησία, Β΄ Κυριακή των Νηστειών, ημέρα που πανηγυρίζουμε τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά. Και μας το διάβασε για να μας οδηγήσει στην μετάνοια αφού ο Χριστός πρώτα θεράπευσε τη ψυχή του παραλύτου της περικοπής μας και έπειτα το σώμα του. Πως όμως συνέβη τούτο; Τέσσερις σπλαγχνικοί άνθρωποι είδαν τον παράλυτο και αποφάσισαν ότι δεν έπρεπε να τον αφήσουν αβοήθητο. Πίστευαν ότι ο Χριστός μπορούσε να τον θεραπεύσει.

Πολλοί έβλεπαν τον παράλυτο. Τον έβλεπαν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι, τον έβλεπε κι όλος ο Ιουδαϊκός λαός. Τι έκαναν όμως; Τίποτα. Οι τέσσερις αυτοί άνθρωποι, άγνωστοι μεν σε μας, γνωστοί όμως στο Θεό, ήθελαν να μεταφέρουν τον παράλυτο στο Χριστό. Δεν περίμεναν να πάει ο Χριστός στο παράλυτο. Πως όμως; Σκέφτηκαν διάφορους τρόπους. Η αγάπη, αδελφοί μου, είναι εφευρετική. Έτσι βρήκαν τον τρόπο μεταφοράς του παραλύτου. Τον έβαλαν πάνω σε ένα φορείο και τον πήγαν στο σπίτι όπου δίδασκε κείνο τον καιρό ο Χριστός. Τότε όμως βρήκαν μπροστά τους ένα πρόβλημα. Στο σπίτι υπήρχε πλήθος λαού που δεν άνοιγε δρόμο να περάσει το φορείο με τον παράλυτο. Όλοι κρατούσαν σφικτά τις θέσεις τους. Το θέαμα του δυστυχισμένου αυτού ανθρώπου κανέναν απ’ αυτούς δεν συγκινεί. Θα περιμέναμε οι Γραμματείς και Φαρισαίοι που διάβαζαν το Νόμο να φανούν και εφαρμοστές του.

«Εὐλογηµένος ὁ ερχόµενος ἐν ὀνόµατι Κυρίου»

ήμερα Κυριακή των Βαΐων, παίρνουμε τα βάγια στα χέρια μας και εορτάζουμε την ένδοξη και θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Έχουμε όμως κατανοήσει τί είναι και τί έκανε για εμάς ο Χριστός; Γιατί η σημερινή ημέρα σηματοδοτεί το εγκόσμιο τέλος και την κορύφωση του έργου Του, του σωτηρίου έργου Του για εμάς; Ο Χριστός πορεύεται προς το θάνατο, θυσιάζοντας τον εαυτό Του και χύνοντας το πανάγιο αίμα Του. Βιώνοντας αυτή την πραγματικότητα, αναλογιζόμαστε τί θα μπορούσε να κάνει περισσότερο για εμάς απ’ αυτή τη θυσία; Τί άλλο τρόπο θα εύρισκε, για να μας κάνει να πιστέψουμε ότι είναι η σωτηρία μας; Γιατί ο Χριστός είναι ο σωτήρας μας και ο λυτρωτής μας. Αυτός που έδωσε ολόκληρη την ύπαρξή Του για τον άνθρωπο. Θα ήταν λοιπόν τουλάχιστον επιπόλαιο και χαζό να αφήσουμε όλη αυτή τη θυσία να πάει χαμένη.

Μιλώντας για το δικό Του Σώμα, δηλαδή για την ύπαρξή Του, εννοούμε τη θεία Ευχαριστία, όπου εκτελείται το μυστήριο της μεγάλης δωρεάς Του και καλεί όλους μας να μετέχουμε. Είναι η θεία κοινωνία του Σώματος και του Αίματός Του, και παρέχεται για συγχώρηση των αμαρτιών και για την αιώνια ζωή. Έτσι, καθώς αρχίζει η Mεγάλη Εβδομάδα των Παθών του Χριστού, καλούμαστε να πορευτούμε μαζί Του με καθαρότητα και ετοιμότητα. Και αυτή είναι η ιερά εξομολόγηση, δηλαδή η απεμπλοκή του εαυτού μας από ότι κακό και αισχρό υπάρχει μέσα μας. Μόνο έτσι καθαροί και έτοιμοι μπορούμε να συμπορευτούμε μαζί Του στο Πάθος και να έχουμε κοινωνία Αναστάσιμη.

ήν ψυχωφελῆ, πληρώσαντες Τεσσαρακοστήν, καί τήν Ἁγίαν Ἑβδομάδα τοῦ πάθους σού, αἰτοῦμεν κατιδεῖν Φιλάνθρωπε …». Με αυτά τα λόγια του στιχηρού στον εσπερινό της Παρασκευής, πριν την Κυριακή των Βαΐων, τελειώνει η Μεγάλη Σαρακοστή. Μπαίνουμε πια στην «Αγία Εβδομάδα», στην περίοδο του εορτασμού των παθών του Χριστού, του Θανάτου και της Αναστάσεως Του. Περίοδος που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου. Τα γεγονότα της διπλής γιορτής, η ανάσταση του Λαζάρου και η είσοδος του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα, αναφέρονται στα λειτουργικά κείμενα σαν «προοίμιο του Σταυρού». Έτσι, για να καταλάβουμε καλύτερα αυτά τα γεγονότα, θα πρέπει να τα δούμε μέσα στα πλαίσια της Μεγάλης Εβδομάδας.

Το κοινό απολυτίκιο των δύο αυτών ημερών: «τήν κοινήν ἀνάστασιν πρό τού σου πάθους πιστούμενος, ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τόν Λάζαρον, Χριστέ ὁ Θεός…» μας βεβαιώνει, με κατηγορηματικό τρόπο, για την αλήθεια της κοινής ανάστασης. Είναι πολύ σημαντικό ότι μια από τις μεγάλες γιορτές της Εκκλησίας μας, η θριαμβευτική είσοδος του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα, γίνεται ο οδηγός στην πορεία μας μέσα στο σκοτάδι του Σταυρού. Έτσι το φως και η χαρά λάμπουν όχι μόνο στο τέλος της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και στην αρχή της. Το φως και η χαρά φωτίζουν αυτό το σκοτάδι και αποκαλύπτουν το βαθύ και τελικό νόημα του. Όλοι όσοι είναι εξοικειωμένοι με την Ορθόδοξη λατρεία γνωρίζουν τον ιδιότυπο, σχεδόν παράδοξο, χαρακτήρα των ακολουθιών του Σαββάτου του Λαζάρου.

αγία και μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι περίοδος στην οποία η Εκκλησία μας καλεί τα παιδιά της σε πνευματικές ασκήσεις και περισυλλογή. Είναι περίοδος μετανοίας. Κυριακή Πέμπτη των Νηστειών, προβάλλει ως υπόδειγμα μία γυναίκα που μετανόησε και επέστρεψε στο Θεό. είναι η όσια Μαρία η Αιγύπτια εορτάζει δύο φορές το χρόνο, την 1η Απριλίου και σήμερα. Γύρω από τον βίο της θα στραφεί ο λόγος. Τα παλιά τα χρόνια ζούσε στην έρημο ένας ασκητής, ο Ζωσιμάς. Η φήμη του προσείλκυε πολλές ψυχές. Ήταν όντως άγιος. Άλλα μία μέρα του πέρασε ένας λογισμός - αρκεί και ένας λογισμός για να κάνη τον άνθρωπο ν' αμαρτήσει.

Ο σατανάς του έλεγε «Ζωσιμά, είσαι ο αγιότερος άνθρωπος!». Ο Θεός όμως, που αγαπούσε το Ζωσιμά, δια οράματος του είπε «Δεν είσαι συ ο αγιότερος κοντά στον Ιορδάνη ποταμό υπάρχει κάποιος ανώτερος από σένα». Υπήκουσε και πήγε στον Ιορδάνη, σ' ένα ξακουσμένο μοναστήρι. Εκεί είχαν συνήθεια, την πρώτη μέρα της μεγάλης Τεσσαρακοστής όλοι οι καλόγηροι να φεύγουν αδείαζαν το μοναστήρι, έβγαιναν στην έρημο, κ' εκεί έμεναν 40 μέρες. Επέστρεφαν την Κυριακή των Βαΐων, για να εορτάσουν όλοι μαζί τα πάθη και την ανάστασι του Κυρίου. Έτσι έκανε κι ο άγιος Ζωσιμάς. Βγήκε στην έρημο. Καθώς περπατούσε, βλέπει μία σκια. Φοβήθηκε. Πλησιάζει. Δεν ήταν φάντασμα, ήταν μία γυναίκα η Μαρία η Αιγύπτια.

 «Φέρετε αὐτόν πρός με»

το σημερινό ιερό Ευαγγέλιο ένας δυστυχισμένος πα­τέρας φέρνει το άρρωστο παιδί του στο Χριστό και με δάκρυα παρακαλεί να τον θεραπεύσει. Με λόγια πού ρα­γίζουν κάθε ανθρώπινη καρδιά περιγράφει το δράμα του. Το παιδί του είχε «πνεῦμα ἄλαλο». 'Όσες φορές κατα­λαμβανόταν απ' αυτό έπεφτε κάτω, άφριζε, έτριζε τα δόντια του και ξεραινόταν σαν νεκρός. Ή ζωή του ήταν μαρτυρική. Από τα παιδικά του χρόνια βασανιζόταν από το δαιμόνιο. Μόνη του ελπίδα ήταν ό Χριστός. Γι' αυτό έφερε το παιδί του και ικέτευε. Κι ο Ιησούς αφού πρώ­τα δοκίμασε την πίστη του με τον παντοκρατορικό του λόγο «ἐπετίμησε τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ», απάλλαξε τον νέο από το τυραννικό δαιμόνιο και τον παρέδωσε στον πατέρα του υγιή.  

Έχασα το παιδί μου Πολλοί γονείς σαν τον δυστυχισμένο πατέρα τού ση­μερινού Ευαγγελίου με το δράμα τού παιδιού τους να τους καίει στην καρδιά έρχονται στους ιερείς και πνευμα­τικούς και περιγράφουν τον πόνο τους. Ζητούν τη βοή­θεια και τη δύναμη της Εκκλησίας για τη σωτηρία του παιδιού τους. Με δάκρυα μάς εξομολογούνται το δράμα τους: «έχασα το παιδί μου, έμπλεξε με παλιοπαρέες κι άλλαξε χαρακτήρα και συμπεριφορά. Πριν ήταν καλό, μάς συμπονούσε, ήταν ευγενικό απέναντί μας, είχε φιλό­τιμο. Τώρα έχει γίνει θηρίο. Βλαστημάει, γυρίζει σπίτι τα ξημερώματα. Δεν θέλει να ακούσει για εκκλησία. Όταν ήταν παιδί πριν τα δέκα επτά του ήταν τακτικό στην εξομολόγηση, στην Θεία Κοινωνία. Τώρα τα ειρωνεύεται όλα. Έχει γίνει σωστός αντίχριστος. Δεν έχει όρεξη για δουλειά. Σπαταλά χρήματα πολλά. Έχει απαιτήσεις. Δεν μπορούμε να τον συγκρατήσουμε. Βοηθείστε μας να σώ­σουμε το παιδί μας».  

ήμερα, αγαπητοί μου αδελφοί, είναι μεγάλη εορτή και πανήγυρης. Είναι η Τρίτη Κυριακή των νηστειών εορτή της Σταυροπροσκυνήσεως. Παντού οι ορθόδοξοι τρέχουν στις εκκλησίες, ασπάζονται τον τίμιο σταυρό, παίρνουν από το χέρι του ιερέως τα αγιασμένα άνθη, και ψάλλουν «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν Ἁγίαν σου Ἀνάστασιν δοξάζομε». Άλλα φτάνουν αυτά; Αυτά είναι τύπος. Τύπος αναγκαίος βεβαίως, αλλά η ουσία είναι αλλού. Ποια είναι ή ουσία, και ποιό είναι το περιεχόμενο της σημερινής εορτής; Σήμερα ο αληθινός Χριστιανός αισθάνεται κάτι ιερό, αισθάνεται το ρίγος του εσταυρωμένου. Ο Χριστός απευθύνεται προς τους ανθρώπους όλων των αιώνων και ορίζει τους όρους τους οποίους μπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός και να ενταχθεί στην στρατιά του. Τον ακούμε να λέει «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν», όποιος θέλει. Δεν βιάζει κανένα, σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου και καλεί ελεύθερα να υποταχθούμε στο άγιο θέλημα του. Στα λόγια του, που ακούσαμε, κάνει λόγο για σταυρό «και ἀράτω τον σταυρόν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖτω μοι».

Δύο είδη σταυρών προβάλλονται σήμερα ενώπιον μας. Ο ένας είναι ο σταυρός που προσκυνούμε, ο σταυρός που σήκωσε ο ίδιος ο Χριστός. Ο άλλος είναι ο σταυρός που πρέπει να σηκώση ο κάθε ένας από εμάς, αν θέλει βέβαια να λέγεται παιδί του Εσταυρωμένου. Για τους δύο αυτούς σταυρούς θέλω να πω λίγες λέξεις και παρακαλώ να προσέξετε. Αρχίζω με το σταυρό του Χριστού. Ο σταυρός στην παλαιά εποχή, προ Χριστού, στους λαούς της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν η πιο αυστηρή τιμωρία, ήταν το όργανο με το όποιο εκτελούνταν οι βαρυποινίτες, όσοι διέπρατταν μεγάλα εγκλήματα, αποτρόπαια και φρικαλέα. Μετά Χριστόν τα πράγματα άλλαξαν. Λίγα χρόνια μετά τη σταύρωση του Κυρίου όσοι κατεδικάζονταν σε θάνατον εκτελούνταν πλέον με άλλους τρόπους άλλοι με αγχόνη, άλλοι με ξίφος, άλλοι με όπλο, άλλοι με ηλεκτρική καρέκλα. Σήμερα ο σταυρός ως τρόπος εκτελέσεως έχει καταργηθεί. Σκληρά ποινή ο σταυρός.

«Ἔρχου καὶ ἴδε»

πρώτη Κυριακή της μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένη στη νίκη της Ορθοδοξίας εναντίον της εικονομαχίας και όλων των αιρέσεων. Πριν από δώδεκα αιώνες επί εκατό χρόνια αναστατώθηκε η χριστιανοσύνη για το ζήτημα των ιερών εικόνων. Η αφορμή και το πρόσχημα ήταν η προσκύνηση των ιερών εικόνων, η αίρεση όμως είχε βαθύτερες ρίζες, κι όπως είπε ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, ήταν μια «ἀθεώτατη μεταστοιχείωσις τῶν ἁπάντων», απέβλεπε δηλαδή σε μια γενική ανατροπή της Εκκλησίας. Ήταν μια ατυχής ανάμιξη του Κράτους στα πράγματα της Εκκλησίας, σαν εκείνες που πολλές φορές δυστυχώς έγιναν στην Ιστορία, εξαιτίας των οποίων πάντα η Εκκλησία πλήρωσε ξένες αμαρτίες.

Η εικονομαχία, ήταν μια από τις πιο δραματικές περιπέτειες της Εκκλησίας, όταν το Κράτος ήλθε σε σύγκρουση μαζί της. Φανερά μεν ήταν το ζήτημα των εικόνων, στην ουσία όμως, γιατί το Κράτος ήθελε μια ριζικότερη αλλαγή και μεταρρύθμιση των εκκλησιαστικών πραγμάτων. Στο τέλος νίκησε πάλι η Εκκλησία και επικράτησε η ορθή πίστη γιατί πάντα η Εκκλησία νικά, όταν αγωνίζεται για τα δίκαια του Θεού. Σ’ εκείνη λοιπόν τη νίκη και γενικά στους αγώνες και στο θρίαμβο της Ορθοδοξίας είναι αφιερωμένη η σημερινή εορτή. Η ορθόδοξη πίστη μας είναι η πολύτιμη κληρονομιά των Πατέρων μας.

Γι’ αυτό πρέπει να το έχουμε καύχηση πως είμαστε ορθόδοξοι χριστιανοί και να το θεωρούμε ιερότατο χρέος μας να φυλάμε και να υπερασπίζουμε την Ορθοδοξία μας. Ο Ιησούς Χριστός το είπε καθαρά στους Αποστόλους, ότι «εἰ ἐμέ ἐδίωξαν καί ὑμᾶς διώξουσιν». Οἱ καλύτερες και οι ενδοξότερες ημέρες της Εκκλησίας είναι οι ημέρες των διωγμών. Το οδυνηρό στον καιρό μας είναι ότι η Εκκλησία δεν διώκεται από την ειδωλολατρία, αλλά από τους ίδιους τους χριστιανούς. Οι Χριστιανικοί λαοί, σαν και να κουράστηκαν να σηκώνουν το σταυρό του Κυρίου, που στ’ αλήθεια δεν τον σήκωσαν ποτέ, βιάζονται να ξαναγυρίσουν στην ειδωλολατρία.

«Θησαυρίζετε δε ὑμῖν θησαυρούς ἐν οὐρανῷ»

πὸ τὴν αὐριανὴ ἡμέρα, Καθαρὰ Δευτέρα, μπαίνουμε ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στὴν Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Ἕνα μεγάλο κακὸ γίνεται ἀπὸ τὴν πρώτη ἡμέρα τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ὑπάρχουν χριστιανοί, ποὺ δὲν τρώγουν τίποτε γιὰ τὴν κάθαρσή τους καὶ τῶν ἁγιασμό τους. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ χριστιανοὶ ποὺ τρώγουν κρέατα καὶ πίνουν καὶ γλοντοκοποῦν καὶ ἀσωτεύουν. Ἡ Καθαρὰ Δευτέρα δὲν εἶναι ἡμέρα διασκεδάσεως, ἀλλὰ προσευχῆς καὶ νηστείας. Μεγάλη παρεξήγηση. Μεγάλη ἐκτροπή. Μεγάλη πλάνη.

Ὄχι λοιπόν, στὰ ἐξοχικὰ κέντρα, ἀλλὰ στὴν μελέτη, στὴν προσευχή, στὴν Ἐκκλησία. Ἡ Καθαρὰ Δευτέρα εἶναι καθαρά. Μὴν τὴν κάνετε ἀκάθαρτη. Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ εἶναι ἡ πιὸ εὐλογημένη ἐκκλησιαστικὴ περίοδος τοῦ χρόνου. Στάδιο προσευχῆς. Στάδιο μετανοίας. Στάδιο καθάρσεως. Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἡ Προηγιασμένη, ἡ Νηστεία, οἱ Χαιρετισμοὶ τῆς Παναγίας μας, τὰ Μεγάλα Ἀπόδειπνα καὶ ὅλοι ἡ ὑμνολογικὴ ἀτμόσφαιρα τῆς κάνουν αὐτὸ τὸ ὑπέροχο καὶ μοναδικὸ πνευματικὸ στάδιο. Ἕνα στάδιο, συγχρόνως, ἑτοιμασίας γιὰ τὰ Πανάγια Πάθη καὶ τὴν ἔνδοξη τοῦ Σωτῆρος μᾶς Ἀνάσταση.

«Τὸ στάδιον τῶν ἀρετῶν ἠνέωκται, οἱ βουλόμενοι ἀθλῆσαι εἰσέλθετε, ἀναζωσάμενοι τὸν καλόν της Νηστείας ἀγώνα…», ἀκούσαμε σήμερα στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου. Ἐμπρὸς λοιπόν, ἀδελφοί. Ἂς μποῦμε στὸ στάδιο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ ἂς ἀγωνισθοῦμε τὸν καλὸν ἀγώνα τῆς νηστείας καὶ τῆς προσευχῆς. Ἡ νηστεία ταπεινώνει, ἀδρανοποιεῖ, νεκρώνει τὶς ὁρμὲς τῆς σάρκας. Ἡ προσευχὴ μᾶς ἑνώνει μὲ τὸν Θεό. Ἂς φορέσουμε τὴν πανοπλία τοῦ Σταυροῦ, καὶ μὲ τὰ δύο αὐτὰ δυνατὰ ὄπλα, τὴν νηστεία καὶ τὴν προσευχή, νὰ παλέψουμε μὲ τὰ πάθη καὶ τὶς σαρκικὲς ἐπιθυμίες, νὰ πολεμήσουμε τοὺς ἀοράτους ἐχθρούς της ψυχῆς μας.