Ἁγία Θωμαΐς καταγόταν ἀπὸ τὴν νήσο τῆς Λέσβου καὶ ἐγεννήθηκε περὶ τὸ 910 – 913 μ.Χ. ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς καὶ εὔπορους, τὸν Μιχαὴλ καὶ τὴν Καλή. Ἦσαν ἄτεκνοι, ἀλλὰ μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς πρεσβεῖες τῆς Παναγίας, ἔφεραν στὸν κόσμο τὴν Ἁγία. Ἡ Ἁγία, μετὰ ἀπὸ πιέσεις καὶ τὴν σφοδρὴ ἐπιθυμία τῶν γονέων της, νυμφεύθηκε κάποιον ποὺ ὀνομαζόταν Στέφανος. Ἐνῷ ὅμως αὐτὴ ἦταν πολὺ εὐσεβὴς καὶ ἐνάρετη, ὑπέφερε ἀπὸ τὴν βάρβαρη συμπεριφορὰ τοῦ συζύγου της, ποὺ τὴν ἐκτυποῦσε ἀνηλεῶς καθημερινά. Ἡ Ἁγία ἀντιμετώπιζε αὐτὸν τὸν πειρασμὸ μὲ προσευχή, ὑπομονὴ καὶ ἐλεημοσύνη. Ὁ Θεὸς τὴν ἀξίωσε τοῦ χαρίσματος τῆς θαυματουργίας.
Ἡ Ἁγία Θωμαΐς ἐκοιμήθηκε ὁσίως μὲ εἰρήνη σὲ ἡλικία 38 ἐτῶν καὶ ἐνταφιάσθηκε στὴν γυναικεία μονὴ τὴν καλουμένη «τὰ Μικρὰ Ρωμαίου» ἢ «τὰ Ρωμαίου», ἡ ὁποία ἔκειτο μεταξὺ τῆς πύλης τῆς Σηλυβρίας καὶ τῆς πύλης τοῦ Πολυανδρίου ἐπὶ τοῦ ἑβδόμου λόφου τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Σαράντα ἡμέρες μετὰ τὴν ταφή της, τὸ ἱερὸ λείψανο αὐτῆς ἀνακομίσθηκε καὶ ἀποτέθηκε σὲ πολυτελὴ λάρνακα ἐντὸς τοῦ ναοῦ τῆς μονῆς. Αὐτὸ ἦταν ἀκέραιο καὶ στὰ τίμια χέρια της διακρίνονταν οἱ αἰκισμοὶ τοῦ συζύγου της.
Ἀρχικὰ ἡ μνήμη της ἑορταζόταν τὴν 1η Ἰανουαρίου, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα μ.Χ. ὁ ἑορτασμὸς τῆς μνήμης αὐτῆς μετατέθηκε στὶς 3 Ἰανουαρίου, διότι ἡ ἡμέρα τῆς κοιμήσεως αὐτῆς, ποὺ συνέπιπτε μὲ τὴν ἑορτὴ τῆς Περιτομῆς τοῦ Κυρίου καὶ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, δὲν ἦταν πρόσφορη γιὰ τόν πανηγυρισμὸ αὐτῆς. Τὸ τίμιο σκήνωμά της ἀπολέσθηκε πιθανὸν κατὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τοὺς Φράγκους (1204) .
Ἀπολυτίκιο. Ἦχος δ'. Ταχὺ προκατάλαβε.
Τάς θλίψεις τοῦ βίου σου, ὡς προσφορὰν λογικήν, Χριστῷ προσενένκασα, τὴν τῶν θαυμάτων ἰσχύν, Ὁσία, ἀντείληφας. Ὅθεν ὡς συζυγίας, ὑποτύπωσιν θείαν, μέλπομεν Θωμαΐς σε, καὶ πιστῶς σοι βοῶμεν Χαῖρε τῆς νήσου Λέσβου, σεμνὸν ἐγκαλλώπισμα.
