τίς 11 Μαΐου τοῦ 330 μ.Χ. τελέσθηκαν τά ἐγκαίνια τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τῆς πόλεως τῆς Θεοτόκου, μία πού κατά τό ἀρχαῖο ἔθος «τάς πόλεις μετά τήν κτίσιν καθαίρειν εἴθιστο». Ὁ ἑορτασμός τότε κράτησε ἐπί σαράντα ἡμέρες καί διασώθηκε μέχρι σήμερα στό Μηνολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ λιτή γιά τήν γενέθλια ἡμέρα τῆς Πόλεως ξεκινοῦσε ἀπό τήν περιοχή τοῦ Φόρου καί συνεχιζόταν μέχρι τήν Μεγάλη Ἐκκλησία. Ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἄρχισε ἡ ἀνέγερση τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ ρυθμό βασιλικῆς, πού τότε, προφανῶς λόγω τοῦ μεγέθους του, ὀνομαζόταν Μεγάλη Ἐκκλησία. Τά ἐγκαίνια ὅμως τοῦ ναοῦ αὐτοῦ ἔγιναν μετά τήν κοίμησή του, στίς 15 Φεβρουαρίου τοῦ 360 μ.Χ., ὁπότε καί ἐπίσημα ὀνομάσθηκε Ἁγία Σοφία.
Τά ἔργα τῆς πρώτης φάσεως ἀνοικοδομήσεως τῆς Πόλεως ἐπί Μεγάλου Κωνσταντίνου στοίχισαν, κατά τόν Κωδινό, 60.000 λίτρες χρυσοῦ.
Ἡ συγκεκριμένη ἡμέρα τῆς τελέσεως τῶν ἐγκαινίων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπιλέχθηκε σκόπιμα, γιατί συνέπιπτε μέ τήν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου Μωκίου, ὁ ὁποῖος ἦταν καί ὁ πολιοῦχος τοῦ Βυζαντίου.
Μεταγενέστερες παραδόσεις, πού καταγράφονται εἴτε σέ χρονογραφήματα εἴτε σέ ἁγιολογικές παραστάσεις, ἀλλά καί σέ αὐτή ἀκόμα τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, θέλουν τόν Μέγα Κωνσταντίνο νά προσφέρει τήν πόλη του στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
Πηγή: http://www.synaxarion.gr/gr/index.aspx
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος β’.
Τῆς Θεοτόκου ἡ πόλις, τῇ Θεοτόκῳ προσφόρως, τήν ἑαυτῆς ἀνατίθεται σύστασιν· ἐν αὐτῇ γάρ ἐστήρικται διαμένειν, καί δι’ αὐτῆς περισώζεται καί κραταιοῦται, βοῶσα πρός αὐτήν· χαῖρε ἡ ἐλπίς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς.
Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τοῖς τῶν αἱμάτων.
Ὡς περιόσιος κλῆρος ἡ πόλις σου, προσανατίθεται Κόρη τῇ σκέπῃ σου· ἣν σκέποις ἀμάχῳ ἰσχύϊ σου, σοί ἀφορῶσαν Παρθένε καί κράζουσαν· Σύ εἶ τοῦ λαοῦ σου ἀσφάλεια.
Μεγαλυνάριον.
Πόλις ἡ περίοπτος τοῦ Χριστοῦ, Κεχαριτωμένη, Παντευλόγητε Μαριάμ, ἥνπερ ἔσχες πόλιν, ὡς σχοίνισμα καί κλῆρον, φυλάττοις τε καί σώζοις, τῇ προμηθείᾳ σου.