Ὁ Ὅσιος Βάρβαρος ἀνῆκε, σύμφωνα μέ τόν ἐγκωμιαστή του Κωνσταντίνο Ἀκροπολίτη καί τό Συναξάρι, σέ ληστρική ὁμάδα Ἀράβων, ἡ ὁποία ἐπέδραμε στή νότια Ἤπειρο καί τήν Αἰτωλία ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ τοῦ Τραυλοῦ (820 – 829 μ.Χ.). Σέ κάποια σύγκρουση οἱ σύντροφοί του φονεύθηκαν καί ἀπό τότε ὁ Βάρβαρος περιφερόταν μόνος «λήσταρχος γενόμενος, καί ποιῶν ἀβάτους τάς ὁδούς, οἰκῶν ἐν ὄρεσι καί ἁλσώδεσι τόποις». Κατ’ οἰκονομία Θεοῦ κάποια ἡμέρα εἰσῆλθε σέ ναό πού ἦταν ἀφιερωμένος στόν Ἅγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, σέ τόπο πού ὀνομαζόταν Νήσα, ὅπου λειτουργοῦσε ὁ ἱερεύς Ἰωάννης. Κατά τήν ὥρα τῆς ὑψώσεως τῶν Τιμίων Δώρων ὁ ἱερεύς τόν εἶδε καί προσευχήθηκε μετά φόβου στόν Θεό. Τή στιγμή ἐκείνη, ὁ Κύριος ἄνοιξε τούς ὀφθαλμούς τοῦ ληστοῦ, πού εἶδε τούς Ἀγγέλους νά συλλειτουργοῦν μέ τόν ἱερέα.
Ὅταν ὁ ἱερεύς τελείωσε τήν Θεία Λειτουργία, ὁ Βάρβαρος τόν ρώτησε: «Ποῦ εἶναι αὐτοί πού ἦταν μαζί σου;». Ὁ δέ ἱερεύς τοῦ ἐξήγησε ὅτι ἡ Οἰκονομία τοῦ Θεοῦ τόν ἀξίωσε νά δεῖ αὐτά πού δέν μποροῦν νά δοῦν τά ἀνθρώπινα μάτια, γιά νά ὁδηγηθεῖ σέ μετάνοια. Ὁ Βάρβαρος ἀμέσως ἀπέβαλε τά λησταρχικά ὅπλα, μετανόησε, ἄρχισε τήν ἄσκηση καί βαπτίσθηκε. Ὁ ἀσκητικός ἀγῶνας στήν περιοχή Τρύφου τοῦ Ξηρομέρου (ἢ Ξηρομένων) Αἰτωλοακαρνανίας ἔγινε μεγαλύτερος. Ἐπί τρία ἔτη ἀγωνίσθηκε πνευματικά καί «πεποίηκε χρόνους τρεῖς κυλιόμενος ὡς τετράπους καί ἐσθίων χοῦν καί βοτάνας τάς φυομένας, κλαίων καί ὀδυρόμενος, κατακοπτομένων αὐτοῦ τῶν σαρκῶν». Μία νύχτα, ἕνας γεωργός πού ἔτρωγε σέ ἐκεῖνον τόν τόπο πού ἀσκήτευε ὁ Ὅσιος, τόν φόνευσε κατά λάθος, νομίζοντας ὅτι εἶναι θηρίο.
Ὁ τάφος του ἀνέδιδε μύρο καί ὁ Ὅσιος ἐπιτελοῦσε θαύματα πολλά. Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τήν ἱερή μνήμη του στίς 15 Μαΐου.
Ὁ Ὅσιος ἀναφέρεται στήν τοπική ἁγιολογία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας καί Κέρκυρας ὡς Ὅσιος Βάρβαρος ὁ Πενταπολίτης, ἡ ὁποία τιμᾶ τήν μνήμη του στίς 23 Ἰουνίου.
Μέχρι σήμερα στήν Αἰτωλοακαρνανία μιλοῦν γιά τό σπήλαιο, ὅπου ὁ Ἅγιος Βάρβαρος πέρασε τά δέκα ὀκτώ χρόνια τῆς ἀσκήσεώς του καί τό ἁγίασμά του. Σύμφωνα μέ αὐτήν τήν ἀναφορά τό 1571 μ.Χ. ἕνας Βενετός στρατιωτικός, ὀνόματι Σκλαβοῦνος, πού ἔλαβε μέρος στή ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου, ἀσθένησε ξαφνικά ἀπό θανατηφόρα ἀσθένεια. Ὁ ἀσθενής βλέπει τόν Ὅσιο σέ ὅραμα, ὁ ὁποῖος τόν καλεῖ νά προσκυνήσει τόν τάφο του, γιά νά θεραπευθεῖ. Πράγματι, ὅταν ἔφθασε στόν τάφο τοῦ Ὁσίου, προσκύνησε μέ εὐλάβεια καί ἔγινε καλά. Θέλοντας νά τιμήσει τόν Ὅσιο Βάρβαρο ἔκανε ἀνακομιδή τῶν λειψάνων του μέ σκοπό νά τά μεταφέρει στή Βενετία. Περνώντας ἀπό τήν Κέρκυρα γιά ἀνεφοδιασμό, σταμάτησε στό χωριό Ποταμός, ὅπου θεραπεύθηκε ἕνας παράλυτος νέος. Γι’ αὐτό καί σήμερα ὑπάρχει ἐκεῖ ναός ἀφιερωμένος στόν Ὅσιο.