Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου

«Κατέβη δεδικαιωμένoς εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ»

ύο εικόνες αντίθετες αλλά εξαιρετικά διδακτικές, αγαπητοί μου αδελφοί, μας παρουσιάζει η περικοπή του σημερινού ευαγγελίου. Δύο άνθρωποι ξεκινούν για ένα κοινό σκοπό αλλά καταλήγουν σε αντίθετα αποτελέσματα. Ο ένας είναι Φαρισαίος και ο άλλος Τελώνης. Έρχονται στο ναό και αυτό δείχνει πως το θρησκευτικό τους συναίσθημα είναι βαθιά ριζωμένο και δεν χάνεται όσο και αν το καταπιέζει η κακία και η αμαρτία, όσο και αν με χίλιους τρόπους αγωνίζονται να το ξεριζώσουν. Ο Φαρισαίος ανήκει στη τάξη των ανθρώπων της πίστεως. Κρατάει το νόμο και τους προφήτες και θεωρείται καλός και άγιος.

Όμως είναι υποκριτής. Εκμεταλλεύεται τη θρησκεία και την ευσέβεια του λαού. Προσεύχεται μεγαλόφωνα, για να τον καμαρώνουν και να τον επαινούν οι άλλοι. Ο άλλος ήταν τελώνης. Την εποχή εκείνη τελώνης ήταν το φοβερό επάγγελμα που σήμαινε καταπίεση, εκμετάλλευση και αδικία. Ήλθαν και οι δύο στο ναό. Όμως τι έπρεπε να κάνουν για να είναι δεκτή η προσευχή τους από το Θεό; Έπρεπε να γκρεμίσουν τα είδωλα που τους τυραννούσαν. Να γνωρίσουν σωστά τον αληθινό Θεό, να κατανοήσουν την θρησκεία της αγάπης που έλειπε και από τους δύο. Έρχονται να κτυπήσουν την θύρα του ελέους και της ευσπλαχνίας του Θεού. Τους εμποδίζει η αμαρτία τους.

Ο Φαρισαίος προχωρεί και σταματάει στη μέση του ναού, κοιτάζει δεξιά και αριστερά αν τον βλέπουν για να καμαρώνουν τη μεγαλοπρέπειά του και την αγιότητα, την ευλάβεια και τα καλά του έργα. Η λατρεία του δεν απευθύνεται στο Θεό. Εκείνος λατρεύει τον εαυτό του, το εγώ του. Η προσευχή του είναι ένα εγκώμιο, ένας έπαινος της φαινομενικής αρετής του. Σε ευχαριστώ Θεέ μου, λέει, γιατί δεν είμαι σαν τους άλλους αμαρτωλούς ανθρώπους η και σαν αυτόν τον δυστυχισμένο Τελώνη. Εγώ τηρώ τον νόμο, γιατί νηστεύω, προσφέρω ελεημοσύνη και τηρώ τις υποχρεώσεις μου στο ναό σου. Αρετή δεν είχε και τους άλλους κατέκρινε.

Ύψωνε το ανάστημά του, και τους άλλους τους έβλεπε τιποτένιους και μηδαμινούς. Δεν είχε καμιά συναίσθηση της ψυχικής του καταστάσεως. Θα νόμιζε κανείς πως ήταν όλοι έτοιμοι να τον θαυμάσουν, να τον επαινέσουν ακόμα και να τον προσκυνήσουν. Αυτοί είναι οι αιώνιοι Φαρισαίοι υποκριτές. Είναι λύκοι με ένδυμα προβάτου. Αιώνιοι εκμεταλλευτές της πίστεως, με τον επενδύτη της αγιότητας. Φαρισαίοι που με το προσωπείο του σοφού, του αρχηγού και ηγέτη, εκμεταλλεύονται την αφέλεια του λαού με παράνομα συστήματα και καταχθόνια σχέδια. Έξω στην αυλή, στέκεται ο τελώνης. Δεν τολμά να μπει μέσα.

Είναι σκυμμένος κάτω από το βάρος της ενοχής των αμαρτιών του. Συναισθάνεται την ψυχική του κατάσταση. Είναι περίλυπος και δεν σηκώνει ούτε τα μάτια ψηλά. Κτυπά το στήθος του με τα χέρια δυνατά και η καρδιά του μέσα σπαράσσεται και πονάει. Συλλογίζεται τα λάθη του, τις αδικίες, τη σκληρή και πονηρή συμπεριφορά του στους άλλους. Δεν τολμά να πει τίποτε. Είναι ο αμαρτωλός που παίρνει την απόφαση να μετανοήση. Λίγες λέξεις μόνο προφέρουν τα χείλη του: «Ὁ Θεός ἰλάσθητι μοί τῷ ἁμαρτωλῶ». Γνωρίζει πόσο άγιος είναι ο Θεός και πόσο εκείνος τον πρόσβαλε με τις αμαρτίες του. Ξέρει πως είναι τα πάντα γνωστά στον Θεό τον παντογνώστη. Ξέρει πως δεν μπορεί τίποτα να κρύψη και πως δεν μπορεί να ξεφύγει από τα μάτια του Θεού. Μόνο ένας δρόμος του μένει ανοικτός. Να ζητήση το έλεος, του, να μετανοήση, και να αλλάξει ζωή.

Αναγνωρίζει το αμέτρητο έλεός του Θεού και το ασήκωτο βάρος των δικών του αμαρτιών. Η αλλαγή έγινε, η μετάνοια καρποφόρησε. Η ευλογία και η χάρης του Θεού απλώνεται στα βάθη της ψυχής του. Η προσευχή τελείωσε. Ο Φαρισαίος και ο Τελώνης κατέβηκαν από τον ναό και έφυγαν για τα σπίτια τους. Ο Χριστός τους βαθμολόγησε. Ο Φαρισαίος βαθμολογήθηκε με μηδέν, για τον εγωϊσμό του, για την υποκρισία του, για την φαινομενική αρετή του. Ο αμαρτωλός Τελώνης δικαιώθηκε με τους στεναγμούς με τα δάκρυα, και με την μετάνοιά του.

Είδαμε και τους δύο τύπους ανθρώπων που χαρακτηρίζουν την κοινωνία μας. Και οι δύο αντιπροσωπεύουν τον άνθρωπο που είναι στην αμαρτία. Οι Φαρισαίοι και οι Τελώνες σε κάθε εποχή λερώνουν και μαυρίζουν την κοινωνία με αδικίες και υποκρισίες, με βιαιότητες και απάτες, με ασπλαχνία και δολιότητα. Μόνο όταν μετανοήση ο άνθρωπος αγαπητοί μου, παύει να είναι συμφορά για τους άλλους. Ενώ απεναντίας γίνεται ευεργετικός και τίμιος. Όσο κανείς μένει σαν τον Φαρισαίο, πάντα θα είναι άδικος και πονηρός περισσότερο από τον Τελώνη γιατί χρησιμοποιεί σαν μέσον την ίδια του τη θρησκεία και εκμεταλλεύεται την πίστη και την ευσέβεια των άλλων.

Από σήμερα, αδελφοί μου, στην αρχή του Κατανυκτικού Τριωδίου, στην αρχή και την είσοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η Εκκλησία, μας καλεί σε συναίσθηση της πνευματικής και ηθικής μας καταστάσεως και ζητά την μετάνοιά μας και τη διόρθωση του βίου μας. Κανείς δεν μπορεί να καυχάται για την αρετή και την αγιότητά του. Όλοι είμαστε αμαρτωλοί και ένοχοι μπροστά στο Θεό. Η επίδειξη αρετής είναι φαρισαϊσμός. Η ψυχή μας ζητά τον Θεό της και όταν ακόμα επιδιώκουμε να τον αρνηθούμε. Δεν ζούμε στο θέλημά του και παραμερίζουμε τον νόμο του, γιατί μας εμποδίζουν τα πάθη μας σαν τον Φαρισαίο και τον Τελώνη του σημερινού ευαγγελίου, ο εγωϊσμός και η δίψα του πλούτου.
Η ψυχή μας στενάζει κάτω από το βαρύ φορτίο των αμαρτιών μας. Μετάνοια ειλικρινής και ταπείνωση είναι το κλειδί της σωτηρίας, όπως επιγραμματικά τονίζει στην σημερινή περικοπή του ευαγγελίου ο Κύριος: «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται, ὁ δέ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται».