Ἅγιος Γρηγόριος Ἐπίσκοπος Νύσσης (10 Ιανουαρίου)

AgiosGrigorios_Nisis15 Ἅγιος Γρηγόριος ἦταν ἀδελφός τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Γεννήθηκε περί τό 329 ἢ 330 μ.Χ. Ἦταν υἱός τοῦ Βασιλείου καί τῆς Ἐμμελείας. Ὁ πατέρας του καταγόταν ἀπό τόν Πόντο καί ἡ μητέρα του ἀπό τήν Καππαδοκία.
Ὁ Γρηγόριος, μολονότι εἶχε χειροτονηθεῖ ἀναγνώστης, δέν σκεπτόταν νά γίνει κληρικός, οὔτε θεολόγος. Ὁ ἀδελφός του Βασίλειος, τόν ὁποῖο θεωροῦσε πνευματικό πατέρα καί δάσκαλό του, τόν εἵλκυσε στήν ἱεροσύνη. Μετά τήν ἐκπαίδευσή του στή Νεοκαισάρεια φοίτησε στήν Καισάρεια μέ σκοπό νά γίνει συνήγορος καί διδάσκαλος τῆς ρητορικῆς, ὅπως ὁ πατέρας του καί οἱ πρόγονοί του.
Σέ ἡλικία 40 ἐτῶν, τό 371 ἢ 372 μ.Χ., παρακαλεῖται ἀπό τόν ἀδελφό του Μέγα Βασίλειο, Ἀρχιεπίσκοπο τότε Καισαρείας, νά δεχθεῖ τήν Ἐπισκοπή Νύσσης. Ἡ Νύσσα (σήμερα Νεμσεχίρ) ἦταν ἀσήμαντη πόλη τῆς Καππαδοκίας, ἐπί τῆς ὁδοῦ πού ὁδηγοῦσε ἀπό τήν Καισάρεια στήν Ἄγκυρα. Ὁ Γρηγόριος δέχθηκε, ἀπό μεγάλο σεβασμό στόν Ἅγιο Βασίλειο.
Οἱ Ἀρειανοί, ὅμως, τοῦ ἔφεραν μεγάλες ἐνοχλήσεις. Ἀντιλαμβανόμενοι, ὅτι στό πρόσωπό του ἡ αἵρεσή τους θά εἶχε σπουδαιότατο πολέμιο, σχεδίασαν νά τόν ἐξοντώσουν. Τόν κατηγόρησαν λοιπόν, ὅτι ἐξελέγη Ἐπίσκοπος ἀντικανονικά καί σφετερίσθηκε χρήματα τῆς Ἐκκλησίας. Τίς κατηγορίες ὑπέβαλε κάποιος μέ τό ὄνομα Φιλόχαρης, ὄργανο τῶν Ἀρειανῶν, πρός τόν διοικητή τοῦ Πόντου Δημοσθένη, πρός τόν ὁποῖο ὁ Μέγας Βασίλειος ἔγραψε καί ἐπιστολή. Γιά τήν κατηγορία τῆς καταχρήσεως παρακάλεσε νά γίνει ὁ ἔλεγχος γιά νά δειχθεῖ ἡ συκοφαντία, γιά τήν ἀντικανονική χειροτονία λέγει ὅτι ἡ εὐθύνη εἶναι δική του, διότι αὐτός χειροτόνησε καί ὅτι, σέ κάθε περίπτωση, δέν εἶναι σωστό νά δικάσει ἐπί τῆς ὑποθέσεως αὐτῆς σύνοδος Ἐπισκόπων, τῶν ὁποίων ἡ ἐκκλησιαστική θέση δέν ἦταν σέ κανονική τάξη.

Ἡ ἐπίκληση τοῦ Βασιλείου ἀπέβη ἄκαρπη. Ὁ αὐτοκράτορας Οὐάλης ἤθελε νά ἀποφευχθεῖ τό θέμα. Τό 376 μ.Χ. ὁ Γρηγόριος καθαιρεῖται ἐρήμην ἀπό σύνοδο Ἀρειανῶν Ἐπισκόπων τοῦ Πόντου καί τῆς Γαλατίας. Καί ὁ Γρηγόριος, καταδιωκόμενος, ἀναγκαζόταν νά πλανᾶται καί νά κρύβεται.
Ἡ περιπέτεια ἔληξε τόν Αὔγουστο τοῦ ἔτους 378 μ.Χ., ὅταν ἀπέθανε ὁ Οὐάλης. Ὁ Γρηγόριος ἐπανῆλθε στή Νύσσα, ὅπου τοῦ ἐπιφυλάχθηκε θριαμβευτική ὑποδοχή.
Κατά τό φθινόπωρο τοῦ 379 μ.Χ. ἔλαβε μέρος στή Σύνοδο τῆς Ἀντιόχειας, ἡ ὁποία συνῆλθε ἰδίως γιά τήν αἵρεση τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ὁ Ἀπολλινάριος, ἐρμηνεύοντας κατά γράμμα χωρίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς (κατά Ἰωάννη α’ 14), ὑποστήριζε ὅτι ὁ Θεός Λόγος ἔγινε σάρκα, ὄχι σάρκα καί ψυχή. Ἀρνήθηκε τόν ἀνθρώπινο νοῦ, τήν ἀνθρώπινη ψυχή καί θέληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς στοιχεῖα διασπαστικά τῆς ἑνότητός Του καί ἀντίθετα πρός τήν τελειότητά Του καί ἀντικατέστησε τά στοιχεῖα αὐτά μέ τή θεία ἐπενέργεια. Δίδασκε, δηλαδή, στήν οὐσία, ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός δέν εἶναι τέλειος Θεός οὔτε τέλειος ἄνθρωπος. Πολλοί νόμιζαν ὅτι ὁ Ἀπολλινάριος δέχθηκε τήν ἐπίδραση τῆς πλατωνικῆς καί νεοπλατωνικῆς φιλοσοφίας, ἀλλά τό πιθανότερο εἶναι, καθώς πιστεύει ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὅτι ἀφετηρία στή χριστολογική του διδασκαλία εἶναι χωρίο ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (πρός Θεσσαλονικεῖς Α’, ε’ 23). Στή Σύνοδο ὁ Ἅγιος ἀνασκεύασε τίς κακόδοξες θεωρίες τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ἐπίσης, ἡ Σύνοδος τοῦ ἀνέθεσε ἀποστολή γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Βαβυλωνίας καί μέ τήν εὐκαιρία αὐτή ἐπισκέφθηκε καί τούς Ἁγίους Τόπους.
Τό περιεχόμενο τῆς πίστεως ἀποτελεῖ τήν παράδοση, ἡ ὁποία μεταβιβάζεται «πατρόθεν» ὡς κλῆρος κατά διαδοχή στούς Ἀποστόλους διά τῶν Πατέρων στίς ἑκάστοτε νεότερες γενιές. Ἔτσι, ὁ Ἅγιος συμμετεῖχε, ἐπίσης, στή Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο, ἡ ὁποία συνῆλθε τό ἔτος 381 μ.Χ., στήν Κωνσταντινούπολη ἐπί Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου (379 – 395 μ.Χ.), γιά νά ἐνισχύσει τήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία κατά τοῦ Ἀρειανισμοῦ καί νά ἀποφανθεῖ κατά τῶν αἱρετικῶν δοξασιῶν, τίς ὁποῖες δίδασκε ὁ Μακεδόνιος περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Στή Σύνοδο αὐτή ὁ Γρηγόριος ἀναδείχθηκε ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀφοῦ κατατρόπωσε τούς δυσσεβεῖς αἱρετικούς μέ τήν δύναμη τῶν λόγων του καί μέ ἁγιογραφικές ἀποδείξεις. Στίς συζητήσεις ἐκεῖνες ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης διακρίθηκε τόσο, ὥστε νά ὀνομασθεῖ Πατήρ πατέρων καί Νυσσαέων φωστήρ. Καί ὁ Θεοδόσιος τόν προσονόμασε στύλο τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος τονίζει ἰδιαίτερα τήν συνεργασία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν προσωπική Πνευματική ζωή κάθε μέλους τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Πνευματική ζωή παρουσιάζεται στή διδασκαλία του ὡς συνεχή ἀνοδική πορεία τοῦ ἀνθρώπου πρός τήν τελείωση καί αὐτή ἐπιτυγχάνεται μέ τή συνεργία Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Ὁ προσωπικός ἀγώνας τοῦ κάθε πιστοῦ μαζί μέ τή Χάρη τοῦ Παρακλήτου ἀποτελοῦν τίς δυό προϋποθέσεις γιά τήν πνευματική τελειότητα.
Ὁ αὐτοκράτορας, ἀνταποκρινόμενος σέ ὑπόδειξη τῆς Συνόδου, ὅρισε διά νόμου, ὅτι ἔπρεπε νά θεωροῦνται αἱρετικοί ὅσοι δέν ἤσαν σέ ἐκκλησιαστική κοινωνία μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο. Περιελήφθησαν δέ μαζί μέ τόν Γρηγόριο ὡς κανονικοί καί νόμιμοι Ἐπίσκοποι καί δυό ἄλλοι, ὁ Καισαρείας Ἑλλάδιος καί ὁ Μελιτηνῆς Ὀτρήϊος.
Τό ἔτος 385 μ.Χ. ἔρχεται καί πάλι στήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά ἐκφωνήσει τούς ἐπικήδειους λόγους του στή βασιλόπαιδα Πουλχερία καί στή βασίλισσα Πλακίλλα, σύζυγο τοῦ αὐτοκράτορα. Καί πάλι ἀναγκάζεται νά ἔλθει στήν Κωνσταντινούπολη τό 394 μ.Χ., προκειμένου νά συμμετάσχει σέ Σύνοδο πού συγκροτήθηκε μέ ἀφορμή τή διαμάχη τῶν Ἐπισκόπων Βαγαδίου καί Ἀγαπίου, οἱ ὁποῖοι διεκδικοῦσαν καί οἱ δυό τήν Ἐπισκοπή Βόστρων τῆς Ἀραβίας.
Ὑπῆρξε ἔξοχος ρήτορας, σοφός συγγραφέας ἱερῶν συγγραφῶν καί ζηλωτής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως. Ὁ Θεόδωρος Πρόδρομος δίδει σέ ποίημά του μία ἔνδειξη περί τῶν προσώπων τά ὁποῖα ἀποτελοῦν τόν κορμό τῆς κατηγορίας τῶν Πατέρων, μεταξύ τῶν ὁποίων ἀναφέρει καί τόν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης :
«Τόν Γρήγορον νοῦν, τήν Βασίλειον χάριν,
Τό χρύσιον μέλημα τοῦ Χρυσοστόμου,
Τό Γρηγορίου φθέγμα τοῦ Νυσσαέως,
Τόν Μάξιμον, τό θαῦμα τῆς ἡσυχίας».

Πηγή: http://www.synaxarion.gr/gr/index.aspx

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείαν γρήγορσιν, ἐνδεδειγμένος, στόμα σύντονον, τῆς εὐσέβειας, ἀνεδείχθης Ἱεράρχα Γρηγόριε· τῇ γάρ σοφίᾳ τῶν θείων δογμάτων σου, τῆς Ἐκκλησίας εὐφραίνεις τό πλήρωμα. Πάτερ Ὅσιε, Χριστόν τόν Θεόν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τό μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τήν ἐν πρεσβείαις.
Τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἔνθεος Ἱεράρχης, καί τῆς σοφίας σεβάσμιος μυστολέκτης, Νύσσης ὁ γρήγορος νοῦς Γρηγόριος, ὁ σύν Ἀγγέλοις χορεύων, καί ἐντρυφῶν τῷ θείῳ φωτί, πρεσβεύει ἀπαύστως ὑπέρ πάντων ἡμῶν.

Ἕτερον Κοντάκιον. Ἦχος α’. Χορός Ἀγγελικός.
Τό ὄμμα τῆς ψυχῆς, γρηγορῶν Ἱεράρχα, ὡς γρήγορος Ποιμήν, ἀνεδείχθης τῷ κόσμῳ, καί ράβδῳ τῆς σοφίας σου, παμμακάριστε Ὅσιε, πάντας ἤλασας, τούς κακοδόξους ὡς λύκους, ἀδιάφθορον, διατηρήσας τήν ποίμνην, Γρηγόριε πάνσοφε.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις τῆς σοφίας ὁ θησαυρός, καί τῆς Ἐκκλησίας, θεορρήμων ὑφηγητής· χαίροις θεοφθόγγων, δογμάτων ἡ κιθάρα, Γρηγόριε παμμάκαρ, Νύσσης ὁ πρόεδρος.