Ἅγιος Θεωνᾶς Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (4 Απριλίου)

Ἅγιος Θεωνᾶς Α’, μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, μαθητής τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Νεομάρτυρα, «τίνα μέν εἶχε πατρίδα ἐπί τῇ γῇ, ἢ τίνας γονεῖς, ἢ μέ ποῖον τρόπον ἐγένετο ἀρχιερεύς τῆς Θεσσαλονίκης, ἀπό ἱστορίαν ἔγγραφον ἢ παραδοσίν τινα, δέν ἐμάθομεν» μαρτυρεῖ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, συγγραφέας τοῦ βίου τοῦ Ἁγίου. Μία παράδοση θέλει τόν Ἅγιο Θεωνᾶ Μυτιληναῖο καί γι’ αὐτό πολλοί νεότεροι ἐρευνητές τόν ἀποκαλοῦν Λέσβιο, εἴτε γιατί καταγόταν ἀπό τήν Λέσβο, εἴτε γιατί παρέμεινε ἐκεῖ ὡς πνευματικός, στό Πλωμάρι.
Ὁ Ἅγιος Θωνᾶς ἴσως νά γεννήθηκε κατά τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 15ου αἰῶνος μ.Χ. Ἀγνοοῦνται ὅλα τά σχετικά μέ τήν ζωή του πρίν ἀπό τήν μετάβασή του στό Ἅγιον Ὄρος. Κατ’ ἀρχήν ἀσκήτεψε στή Μονή Παντοκράτορος, ὡς Πρεσβύτερος. Ἀργότερα ὅμως ἐγκατέλειψε, γιά νά συγκαταριθμηθεῖ στή συνοδεία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Νεομάρτυρα († 1 Νοεμβρίου), ὁ ὁποῖος μόναζε σέ μία τοποθεσία πάνω ἀπό τή Μονή Ἰβήρων, στό μονύδριο τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Κατά τό ἔτος 1518 ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος μέ τήν συνοδεία ἕξι μαθητῶν του, μεταξύ αὐτῶν καί τοῦ Θεωνᾶ, ἐγκατέλειψε τήν Σκήτη τοῦ Προδρόμου καί κατέφυγε στά ἐνδότερα τοῦ Ἄθωνος, ἀλλά μετά ἀπό μία ὀπτασία ὁ Γέροντας ἀποφάσισε νά ἐξέλθουν ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος. Ἔτσι τήν Παρασκευή τῆς Διακαινησίμου τοῦ ἔτους 1518, ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος καί ἡ συνοδεία του ἐγκατέλειψαν τό Ἅγιον Ὄρος. Ἀφοῦ διῆλθαν ἀπό τήν περιοχή τῆς Θεσσαλονίκης καί ἀκολούθησαν τήν ὁδό πρός τήν Θεσσαλία, πέρασαν ἀπό τό κάστρο τῆς Πέτρας (Πλαταμῶνος) καί τά Μετέωρα καί ἐγκαταστάθηκαν στή μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου, στή Δερβεκίστα (Ἀνάληψη) τῆς Αἰτωλίας, ὅπου καί διέμειναν ἐπί ἕνα ἔτος.
Ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς ἦταν ὁ πιστότερος καί καλύτερος μαθητής τοῦ Ἰακώβου. Γιά τόν λόγο αὐτό ἐστάλη πρός τόν Ἐπίσκοπο Ἄρτας, Ἀκάκιο, προκειμένου νά ἐξασφαλίσει ἐνταλτήριο γράμμα γιά τήν ἀπρόσκοπτη πνευματική ἐργασία στούς Χριστιανούς τῆς περιοχῆς. Ἐπειδή ὅμως ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος σύντομα κατέστη λαοφιλής καί σημειοφόρος, ὁ Ἐπίσκοπος Ἄρτας Ἀκάκιος τόν φθόνησε. Ἔτσι ἀποδέχθηκε τίς συκοφαντίες κάποιων ψευδομοναχῶν καί διέβαλε τόν Ἅγιο Ἰάκωβο στούς Τούρκους ὡς ἐπαναστάτη. Ὁ μπέης τῶν Τρικάλων ἀπέστειλε στρατιῶτες, οἱ ὁποῖοι συνέλαβαν τόν Ἰάκωβο καί δύο μαθητές του, τόν διάκονο Ἰάκωβο καί τόν μοναχό Διονύσιο καί τούς μετέφεραν στά Τρίκαλα, ὅπου παρέμειναν στή φυλακή γιά σαράντα ἡμέρες. Ἐκεῖ ἐπισκέφθηκαν τόν Ἰάκωβο καί δύο ἄλλοι μαθητές του, ὁ Θεωνᾶς καί ὁ Μαρκιανός καί τόν ρώτησαν γιά τήν τύχη τῆς μονῆς καί τῶν ἀδελφῶν μετά τόν θάνατό του. Τότε ὁ Ἰάκωβος προφήτευσε ὅτι αὐτοί θά ἐγκαταλείψουν τή μονή καί θά συγκεντρωθοῦν σέ κάποιο μοναστήρι κοντά στήν Θεσσαλονίκη. Ἀπέστειλε μάλιστα καί ἐπιστολή στούς μαθητές του, μέ τήν ὁποία ὅριζε τόν Ἅγιο Θεωνά ὡς διάδοχο καί ἡγούμενο τῆς μονῆς Προδρόμου.

Τήν 1η Νοεμβρίου τοῦ ἔτους 1519 ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος καί οἱ δύο μαθητές του, Ἰάκωβος καί Διονύσιος, ἀφοῦ βασανίσθηκαν φρικτά στό Διδυμότειχο καί στήν Ἀδριανούπολη ἀντίστοιχα, ἀπαγχονίστηκαν. Τά ἱερά σκηνώματα τῶν τριῶν Νεομαρτύρων ἀγοράσθηκαν ἀπό τούς Χριστιανούς καί ἐνταφιάσθηκαν στό χωριό Ἀρβανιτοχώρι, πέντε χιλιόμετρα ἔξω ἀπό τήν Ἀδριανούπολη.
Σύμφωνα μέ τήν προφητεία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, μετά τόν θάνατό του, ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς καί ἡ συνοδεία τῆς Δερβεκίστας ἐγκατέλειψαν τό ἑπόμενο ἔτος τή μονή καί μετέβησαν στό Ἅγιον Ὄρος, στή μονή τῆς Σιμωνόπετρας. Ἀπό κάποιο Ἀρτινό ἱερέα πληροφορήθηκαν γιά τούς τάφους τῶν Ἁγίων καί φρόντισαν γιά τήν ἀνακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τους. Μετά ἀπό λίγο, τό ἔτος 1522, «οἱ μαθηταί τοῦ Ἁγίου καί διά τήν ἔνδειαν τῶν ἀναγκαίων, καί μᾶλλον διά τήν προφητείαν τοῦ Ἁγίου ἀνεχώρησαν ἀπό τήν Σιμωνόπετραν», μαζί μέ τά ἅγια λείψανα τῶν τριῶν Νεομαρτύρων καί ἦλθαν στά περίχωρα τῆς Θεσσαλονίκης. Ἐγκαταστάθηκαν στό μοναστήρι τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας, «τό ὁποῖον ἦτο τότε, μονύδριον μικρότατον, παλαιότατον καί σεσαθρωμένον, ἀνοικοδόμησαν ἐκ βάθρων καί ἱκανά κελλία ἔκτισαν διά τούς ἀδελφούς, χάριτι Θεοῦ συνήχθησαν ἕως ἑκατόν πεντήκοντα ἀδελφοί, οἵτινες διῆγον κοινοβιακήν ζωήν».
Ὡς ἡγούμενος τῆς μονῆς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας μαρτυρεῖται ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς σέ διάφορες πηγές, μέχρι τό 1535. Ἡ ἀνάρρηση τοῦ Ἁγίου στό μητροπολιτικό θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης θά πρέπει νά συνέβη μετά τό ἔτος αὐτό, διότι μέχρι τό 1535 Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ἦταν ὁ Ἰωάσαφ καί σέ ἔγγραφο τοῦ ἔτους 1538 ἀναφέρεται ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς ὡς Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου στό θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης δέν ἦταν πολύχρονη, διότι μαρτυρεῖται ὡς Μητροπολίτης τό Μάιο τοῦ 1541, ἐνῷ τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1542 ἀναφέρεται ὡς κεκοιμημένος πλέον. Συνεπῶς θά πρέπει νά κοιμήθηκε περί τά μέσα τοῦ ἔτους 1541.
Τό ἱερό λείψανο τοῦ Ἁγίου Θεωνᾶ, ἀμέσως μετά τήν κοίμησή του, μεταφέρθηκε μέ τρόπο θαυμαστό καί ἐνταφιάσθηκε στή μονή τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Τό ἔτος 1821 μεταφέρθηκε στή Σκόπελο καί ἀπό ἐκεῖ στή μονή Ἐσφιγμένου τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί ἐκ νέου στή μονή τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, ὅπου φυλάσσεται μέ εὐλάβεια μέχρι σήμερα. Ἡ μνήμη του στή μονή τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας ἑορτάζεται τήν Δ’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν.

Πηγή: http://www.synaxarion.gr/gr/index.aspx

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α’. Τόν συνάναρχον Λόγον.
Ὁσιότητι βίου Πάτερ κοσμούμενος, Θεσσαλονίκης ἐδείχθης ἀρχιεράρχης σοφός, καί ποιμήν ἀληθινός Ἁγίῳ Πνεύματι, θεοφόρε Θεωνᾶ, Ἐκκλησίας καλλονή, δοχεῖον τοῦ Παρακλήτου. Καί νῦν ἀπαύστως δυσώπει, ἐλεηθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τοῖς τῶν αἱμάτων σου.
Θεσσαλονίκης ποιμήν ἐνθεώτατε, καί πρεσβευτά πρός Θεόν ἡμῶν μέγιστε, σοφέ Θεωνᾶ ἀεί πρέσβευε, πάσης ἀνάγκης λυτροῦσθαι καί θλίψεως, τούς πόθῳ τιμῶντάς σε Ἅγιε.

Μεγαλυνάριον.
Ἔλαμψας ἐν Ἄθῳ ἀσκητικῶς, καί τόν ὑπέρ λόγον, ἠξιώθης θεωριῶν· ἔνθεν ψήφῳ θείᾳ, ποιμήν Θεσσαλονίκης, ἐδείχθης θεοφόρος, Θεωνᾶ Ἅγιε.