Ολοκληρωμένη παρουσίαση των Ιερών Ναών και Παρεκκλησίων, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσης και της ιστορίας της Ενορίας Αγίου Γεωργίου Πυργού Μαλεβιζίου.
ΜΟΝΗ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΥΡΓΟΥ
Η μονή Χρυσοπηγής είναι κτισμένη δίπλα σε μια κατάφυτη ρεματιά με πλατάνια και κυπαρίσια στην περιφέρεια του χωριού Πυργού της επαρχίας Μαλεβιζίου,πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο χωριό Σάρχος. Το όνομα της το οφείλει στην πηγή που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο της μονής.
Η αρχαιότερη σωζόμενη αναφορά στη μονή Χρυσοπηγής της Πυργούς είναι του 1577. Η μονή φαίνεται ότι ήταν ανεξάρτητη κατά την Ενετοκρατία και μάλιστα κατά την ακμή της αριθμούσε έως και 70 μοναχούς, ενώ είχε στη δικαιοδοσία της πολύ μεγάλες αγροτικές εκτάσεις. Είχε ως μετόχια της τη μονή του Αγίου Γεωργίου Γοργολαΐνη στις Ασίτες, τη μονή του Αγίου Αντωνίου στο Πετάλι, τον Άγιο Γεώργιο το Μεσαμπελίτη, τους ερειπωμένους σήμερα Άγιο Τρύφωνα στη θέση Καζόλα και Άγιο Ιωάννη στα Πλακούρια.
Ήταν γνωστή για την παραγωγή οίνου κι αυτό αποτυπώνεται ακόμη και σήμερα από τα πολυάριθμα πατητήρια στην περιοχή, όπως του Μεσαμπελίτη και της Ζωοδόχου Πηγής, αλλά και τις κρασαποθήκες στη θέση Σκεπαστά. Όμως, κατά την επανάσταση του 1821 καταστράφηκε και οι μοναχοί της μετοίκησαν στην καλύτερα οχυρωμένη μονή του Αγίου Γεωργίου Γοργολαΐνη, στην δικαιοδοσία της οποίας περιήλθε η μονή Χρυσοπηγής και τα μετόχια της. Σήμερα δε λειτουργεί ως μοναστήρι, αλλά αποτελεί αγαπημένο τόπο συνάντησης ολόκληρης της επαρχίας Μαλεβιζίου κατά το πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής.
Σήμερα, από το αρχικά τρίκλιτο καθολικό σώζονται τα δύο κλίτη της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Τίτου, ενώ το τρίτο ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο. Στο χώρο του ναού διασώζονται επιγραφές με ονόματα μοναχών. Επίσης δίπλα στην εκκλησία σώζονται υπολείμματα πατητηριού σταφυλιών και ελαιοτριβείου, ένας τάφος μοναχού και λείψανα των κελιών. Μέχρι το 1920, το μοναστήρι λειτουργούσε ως κοιμητήριο της Πυργούς.
Αγιος Γεώργιος Μεσαμπελίτης
Η κοιλάδα βόρεια και δυτικά της Πυργούς συνιστά ένα Οινοπέδιο με εξαιρετικά χαρακτηριστικά. Τα κυματιστά χωματοβούνια με την ευεργετική για τα αμπέλια άργιλο, έχουν βόρεια έκθεση, ώστε να δέχονται το υγρό μελτέμι του κρητικού πελάγους. Σε πλάτωμα αυτής της κοιλάδας βρίσκεται ο Άγιος Γεώργιος, ο επονομαζόμενος Μεσαμπελίτης, αφού γύρω του βρίσκονταν παντού αμπέλια. Πληροφορίες από την παράδοση, που διασώζει ο αείμνηστος φιλόλογος Κωστής Μαστρογιαννάκης, αναφέρουν ότι προϋπήρχε μοναστήρι, το οποίο γνώρισε μεγάλη ακμή την Εποχή της Ενετοκρατίας. Ο σημερινός ναός είναι μεταγενέστερος και κτίσθηκε στα ερείπια παλαιότερου. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Νοεμβρίου, του Άη Γιώργη του Μεθυστή, σηματοδοτώντας τη σχέση του Μεσαμπελίτη με την παραγωγή κρασιού, μια και εκείνη τη μέρα κατά την παράδοση ανοίγονται τα βαρέλια για να δοκιμαστούν τα νέα κρασιά.
Τα κατάλοιπα δείχνουν πως εκεί λειτούργησε μεγάλο βιοτεχνικό κέντρο οινοποίησης. Συγκεκριμένα, νότια του ναού φαίνονται τα όρια ενός ληνού με διαστάσεις 4,60m x 4,40m (έχει ανακατασκευασθεί χαμηλός τοίχος από τρεις πλευρές και νότια σώζεται τοίχος με αστρακάσβεστο σε ύψος 140m). Μέσα στον ληνό είναι λαξεμένη σε μονόλιθο μαργαϊκού ασβεστόλιθου μαγγάνα (γαλεάγρα) διαστάσεων 1,70m x 1,10m x 0,25m. Ανατολικά του ληνού αυτού φαίνεται πως υπήρχαν δύο ακόμα ληνοί αλλά τοποθετήθηκε σύγχρονο κτίσμα. Συνολικά οι διαστάσεις των ληνών αυτών υπολογίζονται 10,00m x 3,50 m. Στα ανατολικά του χώρου αυτού σώζεται ο νότιος τοίχος του ληνού σε ύψος 1,20m και μέρος του ανατολικού τοίχου. Οι διαστάσεις του ακάλυπτου αυτού χώρου είναι 50,00m x 3,50 m.
Επίσης, υπάρχουν τρία υπολήνια και τρεις δεξαμενές αναμονής ανακατασκευασμένες: Το πρώτο στα ανατολικά διαστάσεων 1,55 x 0,80 x 1,10m και δεξαμενή αναμονής 1,54m x 0,80m x 1,10m. Το δεύτερο διαστάσεων 1,70 x 0,97 x 1,10m και δεξαμενή αναμονής 1,70m x 0,90m x 0,70m, και το τρίτο διασράσεων 2,25 x 1,00 x 1,10m και δεξαμενή αναμονής 0,80m x 0,70m x 0,70m.
Πρόκειται για μεγάλο συγκρότημα οινοποίησης σε πλάτωμα στη μέση ενός σπουδαίου οινοπεδίου, μέσα πιθανότατα σε χώρο θρησκευτικό (μοναστήρι).
