Τα Χριστούγεννα δίδουν σε όλους μας τη μοναδική ευκαιρία να αναβαπτίσουμε την ύπαρξή μας στο μυστήριο της αγάπης του Θεού, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να φωτισθεί και προσεγγισθεί το μυστήριο του ανθρώπου.
Αν παραμερίσουμε τον ορθολογισμό και σκεπτικισμό μας, την υπερηφάνεια και αυτάρκεια του ανθρώπου που νομίζει ότι όλα τα εξηγεί και κατορθώνει, την αγωνιώδη μέριμνα του βίου, τη ρουτίνα πολλών καθημερινών ματαίων πράξεων και επιδιώξεων που κατατρώγουν τη ζωη μας, τα πάθη και τις αδυναμίες μας, και προσέλθουμε στο σπήλαιο της Βηθλεέμ με ταπείνωση και απλότητα, θα αποκαλυφθεί και σε μας το μεγάλο και μοναδικό μυστήριο που συντελείται εκεί.
Δεν μπορεί κανείς να προσεγγίσει το μυστήριο αυτό αν δεν μετανοήσει, δηλαδή αν δεν αλλάξει νουν, αν δεν παύσει να βλέπει τα πράγματα από τη στενή και φτωχή προοπτική του αρρωστημένου από τον εγωϊσμό ανθρώπου, για να τα δει μέσα στην αιώνια και άπειρη προοπτική του Θεού.
Όταν μιλάμε για την ενανθρώπηση του Θεού Λογου, ως μυστήριο πρέπει να την αντιλαμβανόμαστε και ως μυστήριο πρέπει να την προσεγγίζουμε, γιατί όλα τα γεγονότα της ενανθρωπήσεως, της σαρκώσεως του Λογου του Θεού έγιναν με θαυμαστό τρόπο που ξεπερνά το νου ανθρώπου. Οι Πατέρες της Εκκλησίας λένε ότι, εάν η θεία ενανθρώπηση ήταν καταληπτή, δεν θα ήταν θεία και παρομοιάζουν όσους αμφιβάλλουν η δεν πιστεύουν, με εκείνον που καθόταν στο σκοτάδι και πληρώθηκε από φως, επειδή όμως δεν γνώριζε το πως ήλθε το φως, δεν δέχθηκε το φωτισμό.
Αν πιστεύαμε μόνο σε όσα μπορούσαμε να αντιληφθούμε με τη γνώση, τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχει τίποτε πέρα απ' αυτά που ο νους μας συλλαμβάνει και προπαντός δεν θα έπρεπε να υπάρχει ο ακατάληπτος Θεός, εφ' όσον ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να τον αντιληφθεί. Είναι λοιπόν τολμηρό να ερωτάμε πως ο Θεός έγινε άνθρωπος και να προσπαθούμε με τη διάνοιά μας να το εξιχνιάσουμε, όταν αγνοούμε ακόμη και για τον εαυτό μας πως γίναμε άνθρωποι, πως η νοερά ψυχή μας είναι συνδεδεμένη με το σώμα μας. Γι' αυτό ο μόνος τρόπος προσεγγίσεως στο μυστήριο της ενανθρωπήσεως και σαρκώσεως του Θεού είναι η πίστη στην παντοδυναμία της θελήσεως και της αγάπης του Θεού.
Η εορτή των Χριστουγέννων που αποτελεί ως γεγονός "σεισμόν γης", κατά την χαρακτηριστική έκφραση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, είναι το κεντρικό μυστήριο όλης της Θείας Οικονομίας. Η δημιουργία και η σωτηρία, όλη η ελεημοσύνη και η φιλανθρωπία της αγίας Τριάδος, ανακεφαλαιώνονται στον Θεάνθρωπο Χριστό, που με την εσάρκωσή Του κι όλα τα μυστήρια της ένσαρκης παρουσίας Του, απεκάλυψε τη χριστολογική και χριστοκεντρική ρίζα και προοπτική κάθε πραγματικότητας και ολόκληρης της πραγματικότητας. Έτσι εξηγείται γιατί τα Χριστούγεννα εορτάζονται και πανηγυριζονται σαν "τά σωτήρια του κόσμου, ἡ γενέθλιος ἡμέρα τῆς ἀνθρωπότητος, ἡ κοινή ἑορτή πάσης της κτίσεως" (Μ. Βασίλειος). Επειδή, ο "ἐπιδημήσας Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐκένωσεν ἑαυτόν, ἴνα τῷ κενώματι αὐτοῦ πληρωθῆ ὁ κόσμος".
"Επειδή ο Θεός," λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, "μας έδωσε να κοινωνήσουμε το καλύτερο και δεν το φυλάξαμε, γι' αυτό μεταλαβαίνει το χειρότερο, εννοώ τη φύση μας, ώστε από τη μια μεριά να ανακαινίση τον εαυτό Του και με τον εαυτό Του το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, και από την άλλη να διδάξει και σε μας την ενάρετη πολιτεία, αφού με τον εαυτό Του την έκαμε σε μας δυνατή. Να μας ελευθερώσει από τη φθορά με την κοινωνία της ζωής γενόμενος απαρχή της αναστάσεώς μας. Να ανακαινίσει το σκεύος που αχρειώθηκε και κομματιάστηκε,να μας λυτρώσει από την τυραννία του διαβόλου, με το να μας καλέσει στη θεογνωσία και να τον νεκρώσει, να μας μάθει να παλεύουμε αποτελεσματικά με τον τύραννο, οπλισμένοι με υπομονή και ταπείνωση".
Ο Θεός έγινε τέλειος και αληθινός άνθρωπος, "ἄνθρωπος ἐν πληγῆ", "ἐν δούλου μορφή", χωρίς να πάψει να είναι τέλειος και αληθινός Θεός, για να κάμει τον άνθρωπο πλήρη και τέλειο υιο του Θεού και Θεο κατά χάριν. " Ὁ Θεός πτωχεύει τήν ἐμήν σάρκα, ἴνα ἐγώ πλουτήσω τήν αὐτοῦ Θεότητα.... κενοῦται τῆς ἑαυτοῦ δόξης ἐπί μικρόν, ἴνα ἐγώ τῆς ἐκείνου μεταλάβω πληρώσεως". Ο Θεός μας έρχεται να κενωθεί, να πτωχεύσει, να κριθεί, να σταυρωθεί, να κατέλθει στον Άδη, να αναστηθεί και να αναληφθεί, για να φανερώσει με όλο αυτό το μυστήριο της κενώσεώς Του, ότι δεν είναι δύναμη, ισχύς, αυθεντία, κυριαρχία, νομοθεσία, καταδίκη, τιμωρία, εκδίκηση. Έρχεται, με άλλα λόγια, να σώσει στην αγάπη και με την αγάπη Του τον άνθρωπο, να βαστάξει όλες τις ασθένειές μας και να σηκώσει όλα τα ανομήματά μας, να μεταμορφώσει όλες τις απελπιστικά ανθρώπινες καταστάσεις σε γνώση της δυνάμεως της Αναστάσεώς Του.
Ο Χριστός γεννιέται και ανακλίνεται πραγματικά στην Εκκλησία, και στο λίκνο της καρδιάς μας, που είναι λίκνο των αλόγων παθών "θέλων ρύσασθαι ἠμᾶς ἐκ τῆς ἀλογίας".
Η φάτνη της σαρκώσεως γίνεται το θυσιαστήριο του κόσμου από το οποίο προσφέρεται ο άρτος του Λογου του Θεού σαν τροφή των λαών της γης· διότι στο μυστήριο των Χριστουγέννων θεάται, προσκυνείται και δοξάζεται ολόκληρη η σωτηρία. Αυτό είναι το μυστήριο που μπορούν να θαυμάζουν όσοι μπορούν να αναγνωρίζουν τη μεγαλειότητα στην ταπείνωση, τον πλούτο στην πτώχεια, την ελευθερία στην υπακοή.
Στην Καστοριά, μεταξύ των 72 βυζαντινών ναών, προεξεχουσα θέση κατέχει ο ναός της Παναγίας της Κουμπελίδικης, όπως λέγεται, εξαιτίας του χαρακτηριστικού και υπερβολικού σε ύψος τρούλου του (κουμπε), του 11ου αιώνα και τοιχογραφίες του 14 ου αιώνα. Στο εξωτερικό τείχωμα της προσόψεως και προ της κεντρικής εισόδου υπάρχει σε φυσικό μέγεθος η εικόνα της Παναγίας με το θείο βρέφος στην αγκαλιά. Ένας βιαστικός επισκέπτης ίσως να εντυπωσιασθεί από τη τεχονοτροπία της εικόνας, αλλά δεν θα υποψιασθεί πως εδώ έχουμε μια ολόκληρη θεολογία και μάλιστα υψηλής συλλήψεως από τον αγιογράφο. Και να γιατί:
Με την εικονογράφηση αυτή τονίζεται το πρωταρχικό δόγμα της ενσαρκώσεως του Λογου. Ο αγιογράφος δεν την τοποθετεί στο μέσα του Ναού αλλά στο έξω μέρος και μάλιστα προ της εισόδου. Τούτο σημαίνει, ότι για να εισέλθει ο άνθρωπος εντός στα εντός του ναού, να μετάσχει λειτουργικά και μυστηριακά στα τελούμενα, για να γίνει ένα πλήρες μέλος της κοινότητας και άξιος της κοινωνίας των πιστών, για να μεταμορφωθεί σε πολίτη της βασιλείας του Θεού, πρέπει να περάσει από το γεγονός της Θείας Ενσαρκώσεως. Στην εικονογραφημένη, όμως, παράσταση υπάρχει και μια λεπτομέτρεια, μοναδική ίσως σε εικόνα της Γεννήσεως. Η λεπτομέρεια αυτή είναι συγκλονιστική για το θεολογικό της βάθος.
Σας περιγράφω την εικόνα: Σε φυσικό μέγεθος και σε όρθια στάση η Παναγία, σαν μητέρα στοργική κρατάει σφιχτά στον κόρφο της το θείο βρέφος. Το πρόσωπο της Παναγίας είναι γλυκύ, νεανικό, με μιάν ανείπωτη έκφραση πληρότητας και ομορφιάς, και ατενίζει τον κόσμο με τρυφερότητα . Το Βρέφος έχει έντονα στραμμένο το κεφάλι του προς το επάνω δεξιό μέρος της εικόνας και ατενίζει με φρίκη τα σύμβολα του Σταυρού. Το πρόσωπό του είναι σκληρό, γηρασμένο, όλο πόνο και οδύνη, ωσάν να έχει τυπωθεί επάνω του όλος ο πόνος και η οδύνη του κόσμου. Αυτό το Παιδίον είανι από τώρα, από τη στιγμη της Γεννησης Του ο Αμνός της σφαγής, "ὁ αἴρων τήν ἀμαρτίαν τοῦ κόσμου” . Αυτά θεολογικά σημαινουν πως Σαρκωση δε νοείται χωρίς το Σταρό και το Θανατο. Το μυστήριο της Σαρκώσεως κατανοείται στις αήθινές του διαστάσεις μόνο κάτω από το μυστήριο του Σταυρού. Η ορθόδοξη θεολογία της Σαρκώσεως δεν μπορεί να οικοδομηθεί χωρίς τη Θεολογία του Σταυρού. Αλά και μια Θεολογία του Σταυρού χωρίς τη Θεολογία της Αναστάσεως είναι τραγικά ελλιπής και εύκολα οδηγεί σε μια "θεολογία του θανάτου του Θεού". Σαρκωση, λοιπόν, Σταυρός και Ανάσταση, το όλο μυστήριο του Χριστού στον κόσμο.
Οι άνθρωποι δεν είμεθα σήμερα αναπαυμένοι. Δεν μας ικανοποιούν τα υποκατάστατα. Δεν μας ικανοποιούν στην κοπιαστική αναζήτηση της λύτρωσης οι ψευδείς Μεσσίες, οι ανθρώπινοι και φανταστικοί θεοί. Απλά κάνουν πιο έντονο το κενό, τη δυστυχία και την απογοήτευση. Κουραστήκαμε από την κυριαρχία του παλαιού ανθρώπου στην καρδιά μας και ζητάμε να ενδυθούμε τον καινό, τον νέο άνθρωπο. Να γεννήσουμε το Χριστό στις καρδιές μας, να υφανουμε, παρά τις δυσκολίες, εσωτερικές και εξωτερικές, το μεγάλο και παράδοξο μυστήριο, που οι αιώνες και η αλήθεια του το έκαναν τόσο δικό μας.. Μας λείπει, όμως, όπως λέγει το Ευαγγέλιο ένα ακόμη.
Αλλά αυτό το ένα αποκαλύπτει δύο μεγάλες μας αμαρτίες: την αδιαφορία μας για τον Θεο και τον άνθρωπο, τον αδελφό μας. Μας λείπει ο Πατέρας αλλά και η οικογένειά μας. Γιατί η κοινωνία με το Θεο δεν είναι έξω από την κοινωνία με τον άνθρωπο. Και γιατί η κοινωνία με τον άνθρωπο αποκαλύπτει την αγάπη μας στο Θεο. Ένας ίσον κανένας. Αυτό πρωτακούσθηκε μέσα στούς κόλπους της αρχαίας Εκκλησίας. "Ένας χριστιανός, ίσον κανένας χριστιανός! Και η αγάπη που χαρακτηρίζει -πρέπει να χαρακτηρίζει- την κοινωνία μας με το συνάνθρωπό μας και το Θεο μας δεν εξαρτάται από την πορεία του χρόνου, αλλά έχει πάντα δύναμη.
Λεγει χαρακτηριστικά ο όσιος Σιλουανός ο Αθωνίτης: "Μερικοί σκέφτονται πως ο Κυριος γεννήθηκε και έπαθε από αγάπη για τον άνθρωπο· επειδή όμως δεν βρίσκουν μέσα τους αυτή την αγάπη, διαλογίζονται πως αυτό έγινε κάποτε παλιά και πέρασε. Όταν όμως η ψυχή μας γνωρίσει την αγάπη του Θεού, τότε αισθάνεται καθαρά πως ο Κυριος είναι ο Πατέρας μας, ο γνησιότατος, ο πλησιέστατος, ο πιο αγαπημένος, ο αγαθότατος και δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία από το ν' αγαπάς το Θεο με όλο το νου και την καρδιά και τον πλησίον σαν τον εαυτό σου. Κι όταν πια εγκατασταθεί μέσα μας αυτή η αγάπη, τότε όλα χαροποιούν την ψυχή".
Η χάρη έρχεται με την αγάπη για τον αδελφό και μ' αυτή διατηρείται. Σκλήρυναν σήμερα οι καρδιές των ανθρώπων και πάγωσε η αγάπη και έτσι δεν αισθάνονται την αγάπη του Θεού και χάνουν και την πίστη στο Θεο!
Πως γίναμε έτσι οι άνθρωποι! Χωρίς καρδιά για τον αληθινό και ζώντα Θεο, τι άλλο άραγε έχουμε να του προσφέρουμε- ο,τι έχουμε δικό Του. Η όποια αξιομισθία μας αδυνατεί να μας χαρίσει τη Βασιλεια Του, γιατί η αγιότητά Του δεν μετριέται. Πως γίναμε έτσι άσπλαγχνοι, σύνθετοι άνθρωποι, επιτηδευμένοι, μ' ένα σωρό στολίδια και φτιαξίματα στην ψυχή και το πρόσωπο; πως γίναμε τόσο μίζεροι και δυστυχείς, μοιρολάτρες και κακόμοιροι, στερημένοι της μακαρίας ελπίδας;
Αν προσπαθούσαμε να ζήσουμε λίγο περισσότερο την αγάπη του Θεού. Ποσο θα μας πλουτίσει! Πως θα το πετύχουμε αυτό;
Εαν ανακαλύψουμε ότι το σπήλαιο είναι εικόνα της Εκκησίας. Γιατί έξω είναι σκοτάδι φωτισμένο με ψεύτικο φως.
Εαν ανακαλύψουμε ότι ο προορισμός του ανθρώπου, ως αδελφού του Χριστού, είναι ο Θεός,
Εαν ζήσουμε τον εκκλησιαστικό βίο γνήσια και αυθεντικά,
Εαν απελευθερώσουμε το μυαλό μας από τη δουλεία σε μια διδασκαλία που αγνοεί τον Θεο ως τέλειο Θεο και τέλειο άνθρωπο,
Εαν μάθουμε, ότι γνωρίζουμε το Θεο καλλιεργώντας μία σχέση, και όχι κατανοώντας ένα νόημα,
Εαν ξαναζήσουμε την προτεραιότητα της ζωής και όχι της επιβίωσης, και τις ώρες της αδυναμίας μας ας μη ξεχνάμε να παίρνουμε μαζί μας τον Χριστό, την πηγή της ζωής, την ίδια τη ζωη, τη χαρά και την ελπίδα μας.
