Ή Άγία Τράπεζα συμβολίζει όπως είπαμε το θρόνο του Θεού, αλλά και τον τάφο Του. Είναι φυσικό λοιπόν να στολίζεται και να καλύπτεται αναλόγως, όπως αρμόζει στο Βασιλικό αυτό θρόνο (ή και τάφο).
Για ένδειξη τιμής, αλλά και για αισθητικούς λόγους ή Άγία Τράπεζα καλύπτεται από τα καλύμματα:
α. Το Κατασάρκιο
Είναι λευκό λινό ύφασμα, με το όποιο καλύπτεται ή Άγία Τράπεζα την ώρα πού τελούνται τα εγκαίνια του Ναού. Εικονίζει τη νεκρική σινδόνα του Χρίστου και δεν άλλάσσεται.1*
β. Ή Ένδυτή
Είναι κάλυμμα πολυτελείας, ή λεγόμενη στολή της Άγιας Τραπέζης, στρώνεται πάνω από το Κατασάρκιο σύμβολο της δόξης και της θείας ευπρεπείας. Τα καλύμματα αυτά είναι κατά περιόδους διαφόρων χρωμάτων: πορφυρουν κατά την περίοδο της Μεγ. Τεσσαρακοστής (τον Χριστό Τον «πενθούμε» ως Βασιλέα και όχι ως άνθρωπο), λευκό κατά την περίοδο του Πάσχα και άλλων χρωμάτων σ' άλλες εποχές και περιόδους.
γ. Ειλητό
Ειλητό είναι η υφασμάτινη παράσταση του Επιταφίου, η οποία εφαπλούται επί της Αγίας Τραπέζης, μετά τις ευχές Κατηχουμένων, και επ’ αυτής τελείται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Οι λόγοι ύπαρξης του ειλητού είναι και συμβολικοί και πρακτικοί.
Συμβολικά έχει την θεολογική απόδοση της θεόσωμης ταφής και της εξ΄ αυτής γεγενημένης Αναστάσεως του Χριστού. Δηλαδή περικλείει το περιεχόμενο, του μυστηριακού χαρακτήρα της θείας Ευχαριστίας. Η επιγραφή που υπάρχει περιμετρικά της παραστάσεως δηλώνει αυτή ακριβώς την θεολογία. Σε όλα τα ειλητά η επιγραφή αναφέρει: «Ὁ εὐσχήμων Ἰωσήφ, ἀπὸ τοῦ ξύλου καθελὼν τὸ ἄχραντόν σου Σῶμα, σινδόνι καθαρᾷ, εἱλήσας καὶ ἀρώμασιν, ἐν μνήματι καινῷ κηδεύσας ἀπέθετο.»
Προς την ανάλυση αυτή συνηγορούν δύο ιστορικά στοιχεία:
Το πρώτο είναι, ότι στην αρχαία Εκκλησία το ειλητό εισοδευόταν κατά την μεγάλη είσοδο προπορευόμενο των αγίων. Αργότερα και ως τις μέρες μας έπαψε να εισοδεύεται. Σε ανάμνηση όμως αυτής της λειτουργικής πράξης ειδοδεύεται κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο κατά την μεγάλη είσοδο το αρχιερατικό ωμοφόριο, αν η θεία Λειτουργία τελείται προεξάρχοντος Αρχιερέως. Η εισόδευση του ειλητού δηλώνει ότι δεν αποτελεί άμφιο της Αγίας Τραπέζης, αλλά βασικό στοιχείο τέλεσης της θείας Ευχαριστίας.
Επιπρόσθετα, το ειλητό φέρει την υπογραφή και την σφραγίδα του Επισκόπου στο όνομα του οποίου τελείται η θεία Ευχαριστία, ως μορφή έγγραφης άδειας προς τον λειτουργό Ιερέα, αλλά και του Εκκλησιαστικού σώματος, για να τελεί απουσία του Επισκόπου το ιερό μυστήριο. Προς την θέση αυτή, ο λειτουργός πριν την τέλεση του Μυστηρίου, ασπάζεται την υπογραφή του Επισκόπου λαμβάνοντας συμβολικά την άδεια τελέσεως από το χέρι του Αρχιερέως. Σε αυτή την λογική δεν επιτρέπεται η χρήση ειλητών που έχουν υπογραφεί από κεκοιμημένους Αρχιερείς.
Το δεύτερο στοιχείο, είναι ότι το ειλητό χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις, κυρίως κατά τα περασμένα χρόνια, ως ο Επιτάφιος της Μ. Παρασκευής. Δηλαδή, κατά την αποκαθήλωση αντί άλλης υφασμάτινης παράστασης χρησιμοποιείται το ειλητό επί του κουβουκλίου του Επιταφίου για προσκύνηση μαζί με τα σύμβολα του πάθους (λόγχη και σπόγγο).
Το συμπέρασμα είναι πως σε κάθε περίπτωση το ειλητό ουσιαστικά είναι η παράσταση του Επιταφίου και μόνο, και η χρήση του είναι λειτουργική.
Πρακτικά το ειλητό διευκολύνει στο να προφυλάσσονται τα Άγια επί της Αγίας Τραπέζης. Τελουμένου του μυστηρίου επί του ειλητού, ότι ενδεχομένως πέσει είτε από το δισκάριο είτε από το ποτήριο, πέφτει πάνω στο ειλητό και εύκολα μπορεί να συγκεντρωθεί, ώστε να μην υπάρχει απώλεια από τα Άγια λόγω της ανθρώπινης απροσεξίας, κάτι που θα συνιστούσε ανευλάβεια και ασέβεια προς το μυστήριο.
Το ειλητό χρησιμοποιείται πάντα επί εγκαινιασμένης Αγίας Τραπέζης και δεν υποκαθιστά ποτέ και σε καμία περίπτωση το αντιμήνσιο.
δ.Αντιμήνσιο
Το αντιμήνσιο αποτελεί ουσιαστικά φορητή και μετακινούμενη Αγία Τράπεζα. Η ονομασία είναι σύνθετη με πρώτο συνθετικό το «αντί» και δεύτερο συνθετικό το λατινικό «mensa», δηλ. τράπεζα-τραπέζι. Όταν για λόγους ποιμαντικούς χρειάζεται να γίνει Θεία Λειτουργία σε χώρους εκτός των καθαγιασμένων ναών, γίνεται χρήση φορητής Αγίας Τράπεζας, δηλ. του Αντιμηνσίου.
Στο παρελθόν κατασκευαζόταν από ξύλο, αλλά σήμερα τις περισσότερες φορές είναι από πανί. Υπάρχει πιθανότητα η χρήση του να άρχισε την εποχή της Εικονομαχίας, όταν οι Ορθόδοξοι διώχθηκαν από τους ναούς και δεν είχαν που να λειτουργούνται. Αναγκαστικά οι λειτουργίες γίνονταν σε σπίτια ή στην ύπαιθρο. Σήμερα τα αντιμήνσια χρησιμοποιούνται για την τέλεση Θείας Λειτουργίας σε μη εγκαινιασμένους Ναούς, σε εξωκλήσια, σε Στρατόπεδα ή στην ύπαιθρο, όπου και χρησιμοποιείται αυτή η «φορητή» εγκαινιασμένη Αγία Τράπεζα.
Το αντιμήνσιο καθαγιάζεται κατά την τάξη της Αγίας Τραπέζης. Φέρει την παράσταση της Άκρας Ταπείνωσης, και περιμετρικά φέρει επιγραφή που δηλώνει ακριβώς την χρήση του: «ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟΝ ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΝ ΑΓΙΑΣΘΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΝ ΕΠ’ ΑΥΤΟΥ ΤΗΝ ΘΕΙΑΝ ΚΑΙ ΙΕΡΑΝ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑΝ ΕΝ ΠΑΝΤΙ ΤΟΠΩι ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ».
Το βασικό είναι πως το αντιμήνσιο διαθέτει «φυτόν», δηλαδή ειδική θήκη που εντός αυτής αποθέτονται άγια λείψανα, με την ίδια ακριβώς ευχή κατάθεσης λειψάνων που αποθέτονται στις Αγίες Τράπεζες των εγκαινιασμένων Εκκλησιών. Επί του αντιμηνσίου, καταγράφεται η ακριβής ημέρα που εγκαινιάστηκε, με υπογραφή του Αρχιερέα που τέλεσε τον εγκαινιασμό του. Δηλ. που ανέγνωσε την ευχή κατάθεσης των αγίων λειψάνων και έθεσε αυτά στο «φυτόν» του αντιμηνσίου κατά τα προβλεπόμενα της ιεροπραξίας των εγκαινίων.
Σε καμία περίπτωση και για κανέναν λόγο δεν πρέπει να συγχέεται το ειλητό με το αντιμήνσιο. Επιπρόσθετα, η λειτουργική σύγχυση των δύο αντικειμένων λόγω της εξωτερικής τους ομοιότητας, οδηγεί σε λειτουργική παρατυπία καθόσον, ούτε το ειλητό δύναται να χρησιμοποιηθεί ως Αγία Τράπεζα, ούτε το αντιμήνσιο να τοποθετηθεί επί εγκαινιασμένης Αγίας Τράπεζας και να χρησιμοποιείται ως ειλητό.
1*. Μετά παρέλευση αρκετών ετών θα απαιτηθεί ή συντήρηση -καθαριότητα του. Είναι ανεπίτρεπτο να παραμένει σε κακή κατάσταση μετά 50 ή 100 χρόνια.
Βασίλειος Γκρίλλας,
Υπ. Δρ. Δογματικής Θεολογίας.
